niedziela, 21 października 2012

Zabytki jezyka tureckiego

Pierwotne pismo tureckie było zapisywane runami, jednak nie miały one nic wspólnego z ogólnie znanymi runami germańskim, czy nordyckimi.
Zachowane zabytki tureckiego pisma runicznego pochodzą z ok. VIII wieku n.e i są nazywane orchońskimi, lub orchońsko-jenisejskimi, ze względu na miejsce znalezienia.
Napisy orchońskie są starsze, pochodzące najprawdopodobniej z wieku VIII, natomiast te znalezione nad rzeką Jenisej, datowane są na wiek IX.

Współcześnie prowadzi się badania nad pochodzeniem tegoż alfabetu. Wielu sądzi, że są one pokrewne do tego nordyckiego, ze względu na kształt podobieństwo w kształcie części liter orchońskich i futharku, zwłaszcza Starego Futharku.
Zastanawiające jest również, czy runy tureckie były używane do celów magicznych, czy służyły "tylko"  do pisania. Nie wyklucza się jednak, że szamani wykorzystywali je do dywinacji swoich rytuałów.

A oto tabela porównawcza pisma runicznego:











 Tak wyglądał w całości orchoński alfabet:

Orchoński/staro turecki alfabet

Orkhon alphabet 


Przykładowy tekst:

Sample text in Old Turkic 


Transliteracja z zachowaniem zasad staroturkijskich:

Türk Oguz begleri, bodun, eşidin üze Tengri basmasar asra yir telinmeser Türk bodun ilinin, törüngün kim artatı udaçı erti?  


Natomiast we współczesnym tureckim, tekst ten zostałby zapisany w ten sposób:

Türk Oğuz beyleri, kavmi, işitin; üstte gök (Tanrı) bastırmasa, altta yer delinmese Türk kavmi; ilini, töreni kim bozabilirdi? 

Tłumacząc na język angielski:

Türk Oguz chieftains, clans, listen; unless the sky (Sky is also God) crushes, the ground punctures Turk clans; who could ever destroy your land and law?  


Więcej o spekulacjach dotyczących pochodzenie run tureckich znajdziecie:

* http://www.antalya-ws.com/futhark/FUTHP2E.HTM



Pochodzenie języka tureckiego i inne języki turkijskie.

Mówiąc o języku tureckim, często mamy na myśli tylko ten, którym posługują się ludzie w Republice Tureckiej. Często jest on kojarzony z bardzo orientalnym językiem, głównie z południem. Tymczasem sam język turecki wywodzi się z grupy języków ałtajskich i ma sporo odłamów, rozpowszechnionych na wielkim obszarze.



Na poniższym grafie możemy zobaczyć jak oddalony jest język turecki od innych indoeuropejskich, w tym od polskiego.



A więc języki turkijskie, tak jak i słowiańskie należą do języków euroazjatyckiej grupy, jednak następnie rozdzielają się na dwie ogromne grupy: ałtajskie i indoeuropejskie.

Język turecki to język używany w Republice Tureckiej, jednak ma on wiele kolejnych odłamów, którymi posługuje się ogromna ilość osób na świecie.

Klasyfikacja języków tureckich:
języki ałtajskie (ok. 152 mln) języki tureckie (ok. 140 mln)
czuwaski (ok. 1,5 mln) (potomek bułgarsko-tureckiego †)
języki wschodniotureckie (= karachanidzkie)
sałarski
saryg-ujgurski
nowoujgurski (ze staroujgurskim †)
języki północnosyberyjskie
jakucki (ok. 300 tys.)
dołgański (ok. 5 tys.)
języki południowosyberyjskie
tuwiński
tofałarski
szorski
chakaski
ojrocki (= ałtajski właściwy)
języki oguzyjskie (= południowotureckie)
turecki (ok. 80 mln) z osmańsko-tureckim
turkmeński (ok. 6 mln)
azerski (ok. 21 mln)
gagauski (ok. 175 tys.)
języki kipczackie
kipczacki
uzbecki (ok. 15 mln)
kirgiski (ok. 2 mln)
kazachski (ok. 5,3 mln)
karakałpacki (ok. 350 tys.)
nogajski
karaimski (ok. 100)
baszkirski
tatarski (ok. 6 mln)
krymskotatarski (ok. 300 tys.)
język chaładż (w Iranie) (według części badaczy jedyny przedstawiciel odrębnej grupy)
 
Grupy i języki Liczba mówiących Kraje
Czuwaski 1,8 mln Rosja (Republika Czuwaska) 1,8 miliona, Kazachstan 22.000
JĘZYKI KIPCZACKIE
Karaimski
Litwa 20, Ukraina <10, Polska <10
Kumycki 280.000 Rosja (Dagestan)
Karaczajsko-Balkarski 250.000 Rosja (Karaczajski Obwód Autonomiczny)
Krymskotatarski 500.000 Ukraina 200.000, Uzbekistan 190.000, Kirgistan 40.000
Tatarski 6,8 mln Rosja 5.800.000 Uzbekistan 470.000, Kazachstan 330.000, Kirgistan 70.000,
Tadżykistan 80.000, Turkmenistan 50.000, Ukraina 90.000, Azerbejdżan 30.000
Baszkirski 2,2 mln Rosja 1,8 miliona, Uzbekistan 35.000, Kazachstan 20.000
Nogijski 70.000 Rosja (północny Kaukaz)
Karakałpacki 400.000 Uzbekistan
Kazachski 12 mln Kazachstan 9,7 miliona, Chiny 700.000, Uzbekistan 800.000, Rosja 650.000, Mongolia 100.000
Kirgiski 4,2 mln Kirgistan 3,8 miliona, Uzbekistan 200.000, Chiny 200.000
JĘZYKI OGUZYJSKIE
Turecki ponad 66 mln Turcja 58 milionów, Bałkany 1 milion, Irak 600.000, Cypr 180.000, Rosja 100.000,
Niemcy 2,8 miliona, środkowa Europa 1,5 mln
Gagauski 250.000 Mołdawia 170.000, Bałkany 50.000, Ukraina 20.000, Bułgaria 10.000
Azerski 30 mln Iran 20 milionów, Azerbejdżan 8 milionów, Turcja 500.000, Irak 500.000, Rosja 350.000,
Gruzja 300.000, Armenia 200.000
Turkmeński 6,8 mln Turkmenistan 3,8 miliona, Iran 2 miliony, Afganistan 500.000, Irak 250.000, Uzbekistan 250.000
Chorasański 400.000 Chorasan (Iran,(Afganistan)
Kaszkajski 1,5 miliona Iran
Aynallu 7.000 Iran (ostany Markazi, Ardabil i Zandżan)
Afszarski 300.000 Afganistan (Kabul, Herat), Iran
Salarski 55.000 Chiny (Qinghai i Gansu)
JĘZYKI UJGURSKIE
Uzbecki 25 milionów Uzbekistan 21 milionów, Afganistan 1,5 miliona, Tadżykistan 1 milion, Kirgistan 750.000,
Kazachstan 400.000, Turkmenistan 300.000
Ujgurski 10,3 miliona (Turkiestan) 9,9 miliona, Kirgistan 200.000, Kazachstan 200.000
JĘZYKI SYBERYJSKIE
Jakucki 456.000 Rosja (Jakucja)
Dołgański 5.000 Rosja (Tajmyrski Okręg Autonomiczny)
Tuwiński 200.000 Rosja 170.000, Mongolia 30.000
Tofa Rosja
Chakaski 65.000 Rosja (Chakasja)
Ałtajski 75.000 Rosja, Republika Ałtaju)
Szorski 10.000 Rosja, Republika Ałtaju
ARGU (dyskutowane)
Chaładż 42.000 Iran
 
 
Mapa przedstawiająca zasięg języków turkijskich:
 
Plik:Turkic language map3.PNG